ULUSLAR ARASI HUKUK BAKIMINDAN KARABAĞ İŞGALİ

Sovyetler Birliğinin dağılmasıyla birlikte Güney Kafkasya cumhuriyetleri bağımsızlıklarını kazanmıştır.Bu süreçte Ermenistan, Dağlık Karabağ’ın da dâhil olduğu Azerbaycan topraklarının yüzde yirmisine tekabül eden bölgeyi işgal etmiştir.Karabağ tartışması 1988-1989 yıllarında bölgede bazı kesimlerde yoğun nüfusa sahip olan Ermenilerin bağımsızlık için referandum düzenleyip bağımsızlık kararı almasıyla başlamış,sonrasında şiddetli çatışmalara,bir milyona yakın insanın göç etmesine yol açan trajik bir savaşa yol açmış,1994 yılında ise yapılan anlaşma ile taraflar ateşkes ilan etmiştir.Ermenistan’ın bu haksız işgali Azerbaycan’ın binlerce asker kaybına yol açmış,Hocalı,  Ağdam gibi birçok yerde katliamlara,milyonlarca insanın yerlerinden göç etmesin sebep olmuştur.Halen, 9 milyon nüfuslu Azerbaycan’da 1 milyondan fazla göçmen yaşamaktadır.Ülkedeki her 9 kişiden 1’i mülteci konumundadır.Azerbaycan’da mültecilere “kaçkın” denmekte,ülkedeki kaçkınların sayısı toplam nüfusun yüzde 13’üne denk gelmektedir.İşgal sadece insanlık dramına yol açmamış,maddi açıdan da işgal neticesinde toplam uzunluğu 25 bin km olan otomobil yolu, toplam uzunluğu 3984 m olan 160 köprü, 14.500 km uzunluğunda elektrik hattı, 2500 elektrik trafosu, 2.000 km gaz boru hattı, 160 su deposu, 34'ten fazla gaz dağıtım istasyonu tahrip edilmiştir.Toplam 140.000 öğrenci kapasiteli olan 600 okul,53 bin öğrenciye hizmet veren 65 meslek lisesi,2 yüksek öğrenim kurumu yok edilmiştir.700 kadar sağlık ocağı,bu bağlamda 800 yataklı hastane,poliklinikler,doğum evleri,eczane binaları,acil yardım hastaneleri dağıtılmıştır.Sağlık hizmetlerine verilen zarar toplam 1,2 milyar dolara yakındır. Birçok müze,cami,külliye talan edilmiştir.Azerbaycan Cumhuriyeti toplam 22 milyar dolar meblağında zarara uğramıştır.

            Aradan geçen süre zarfında Azerbaycan Cumhuriyeti, sorunun uluslar arası hukuk kurallarına uygun barışçıl yollarla çözümlenmesi için Birleşmiş Milletler,AGİT Minsk Grubu gibi uluslar arası kuruluş ve teşkilatlar,konuyla alakalı devletler,dünya kamuoyu nezdinde her türlü girişimde bulunmuş ancak Ermenistan’ın katı ve kabul edilemez tutumu yüzünden işgal henüz sona erdirilememiştir.Elbette Ermeniler bu sorunda tek başına hareket etmemekte,işgalin başladığı günlerden bu yana  Rusya’nın askeri ve diplomatik desteği ile mevcut durumu sürdürmektedirler.

         Ermeniler işgal ile birlikte  Dağlık Karabağ Cumhuriyeti olarak adlandırılan devlet kurduklarını iddia etmektedirler.Ermenilere göre Karabağ Ermenileri “self-determinasyon” (kendi kaderini tayin) hakkını kullanarak kendi bağımsız devletlerine sahip olmayı seçmiş ve Azerbaycan’a karşı bağımsızlık savaşı vermişlerdir.Ancak bu cumhuriyeti de facto olarak tanıyan hiçbir devlet yoktur.Ermenistan,bilerek buranın bağımsız bir cumhuriyet olduğunu ileri sürmekte,böylece uluslararası toplumu,tanımadığı bu cumhuriyeti kamuoyu nezdinde fiilen ve hukuken tanımasını sağlamaya çalışmaktadır.Tüm bu çabalara rağmen uluslar arası toplum bu cumhuriyeti tanımamakta,barış görüşmeleri konusunda Azerbaycan ve Ermenistan’a telkinde bulunmaktadır.Fakat devletlerin bölgedeki çıkarları,bölgenin enerji nakil hatlarının geçişinde stratejik bir konumda bulunması,bölgeye yakın Türk Cumhuriyetlerinin ve tarihi İpekyolu bağlantısının kurulmasının istenmemesi gibi birçok faktör yüzünden sorunun çözümü konusunda atılmış somut,eşitlikçi ve hukuka uygun bir çözüm de şimdiye kadar ortaya konmuş değildir.

           Uluslararası hukuk bağlamında soruna baktığımızda Ermenistan’ın Azerbaycan toprakları olan Karabağı işgalinin hiçbir geçerli ve tutarlı yanı yoktur.İşgal edilen bölgede self determinasyon hakkının kullanıldığının iddia edilmesi gerçek dışıdır.Bölgenin tarihsel süreçte nasıl yönetildiği,halkların nüfus yapısının oranı konusunda birçok belge ve bilgi mevcutken sanki burada yaşayan çoğunluğun Ermeniler gibi gösterilerek bölgenin tamamının işgal edilmesinin hiçbir hukuki dayanağı mevcut değildir.Azerbaycan,hukuk kurallarının işletilmesi konusunda son yıllarda önemli çabalar sarf etmektedir.Yakın tarihte Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Yüce Divanı 16 Haziran 2015 te Chiragov ve Diğerleri v. Ermenistan ve Sargsyan v. Azerbaycan davaları hakkındaki kararlarını açıklamıştır.Altı Azerbaycan vatandaşının Karabağ savaşı esnasında evlerinden ayrılmak zorunda kaldıkları,evlerine dönemedikleri ve kendi mülkleri üzerindeki kontrolden mahrum bırakıldıkları iddiasıyla açmış olduğu bu davada mahkeme ,altı Azerbaycan vatandaşının Laçin’deki evlerinden ayrılmak zorunda bırakıldıklarını, ev ya da arazi gibi mülkleri üzerindeki kontrollerinin ellerinden alındığını kabul etmiştir.Mahkeme,Ermenistan’ın Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Madde 1,8 ve 13 ü ihlal ettiğine hükmetmiş, Ermenistan ve davacıları kararın bildirilmesinden sonraki bir yıl içerisinde tazminat konusunda bir anlaşmaya varmaları için görüşmeye davet etmiştir.Bu mahkeme kararı her açıdan sorunun çözümünde önemli kazanımlar ortaya çıkarmıştır.Öncelikle sorunun çözümünde taraf olarak sözde Dağlık Karabağ Cumhuriyeti değil Ermenistan dikkate alınmıştır.Buranın ayrı bir cumhuriyet olduğu tezi çürütülmüştür.Bir diğer önemli husus da sayıları yüz binleri bulan kaçkınların ilerde açacakları tazminat talepli davalarda benzer hükümler çıkması halinde Ermenistan’ın ekonomik olarak oldukça zor duruma düşecek olmasıdır.

           

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Yüce Divanı’nın vermiş olduğu karar Azerbaycan’ın haklı davasında uluslar arası hukuk desteği bakımından oldukça önem arzetmekte,Azerbaycan’ın yaklaşık topraklarının %20 sinin Ermenistan tarafından fiilen işgal edildiğini dolaylı yoldan hukuk zemininde doğrulamaktadır.Sorunun çözümünde elbette hukuk kuralları tek başına yeterli olmamakta,küresel ve bölgesel güçlerin siyasi bakışları ve politikaları meseleye yön vermektedir.Ancak ne olursa olsun bu güçler de uluslar arası hukuktan tamamen koparak,uluslar arası hukuka aykırı hareket edemeyeceklerine göre Azerbaycan’ın bu tarz hem kişisel,hem de devlet tarafından ortaya konan girişimleri arttırması gerekmektedir.Toprak bütünlüğünü sağlamış,egemenliğini koruyan güçlü bir Azerbaycan’ın olmasının hem Türkiye için hem de diğer bölge devletleri için bölgenin istikrarı yönünde önemli sonuçlar doğuracağı unutulmamalıdır.08/01/2016



                                                                                                           Av.Göksal KILIÇ

                                                                                                               

                                                                      

      KAYNAKÇA

1-       www.wikipedia.org

2-       Hukuki Açıdan Dağlık Karabağ Sorunu:Chiragov ve DiğerleriV.Ermenistan Davası 

           Turgut Kerem Tuncel  AVİM 26/06/2015